Nhắc lại Kirie
Từ “kirie” (切絵) ghép từ hai chữ Hán: 切 (kiri) nghĩa là “cắt”, và 絵 (e) nghĩa là “tranh”. Nghệ thuật tạo hình bằng cách cắt giấy bắt đầu phát triển tại Nhật Bản vào thế kỷ thứ 7, được du nhập từ Trung Hoa. Sự phong phú của giấy washi bền chắc (xem thêm bài “Tất cả những điều bạn cần biết về giấy washi”) cho phép các nghệ sĩ Nhật đưa nghệ thuật này phát triển thành một hình thức khác biệt – cuối cùng trở thành một loại hình nghệ thuật biểu diễn vào thế kỷ 17.
Trong thời kỳ Edo, nghệ thuật này được gọi là kamikiri (nghĩa đơn giản là “cắt giấy”), được biểu diễn trực tiếp trước khán giả với nhạc nền đi kèm. Các nghệ nhân sẽ nhận yêu cầu và nhanh chóng biến tờ giấy thành hình cắt theo yêu cầu khán giả.
Ngày nay, kirie hiện đại, dù không sôi động như kamikiri cổ điển, vẫn đầy mê hoặc. Dù tác phẩm hoàn thiện nhỏ hay hoành tráng, quy trình và dụng cụ của kirie vẫn giữ nguyên bản chất: một vật sắc nhọn khéo léo cắt dần từng phần của một tờ giấy – có thể chỉ mất vài phút, hoặc cũng có thể kéo dài hàng tháng trời.
14 nghệ sĩ cắt giấy Nhật Bản dưới đây đã cách tân kirie bằng tư duy đương đại, thể hiện rõ khả năng biến hóa và sự đa dạng của nghệ thuật cắt giấy Nhật Bản.
1. Ayumi Shibata
Ayumi Shibata sinh ra tại Yokohama, Nhật Bản và đã triển lãm tác phẩm của mình trên toàn thế giới. “Kami” trong tiếng Nhật vừa mang nghĩa “thần linh”, “linh hồn”, vừa có nghĩa là “giấy”. Dù đi đến đâu, cô cũng dường như mang theo một phần tinh thần và tư duy văn hóa Nhật Bản. Cô nói mình “lấy cảm hứng từ thiên nhiên” và các kami (thần) ngự trong mọi thứ: giấy, thiên nhiên, con người.
Shibata sử dụng giấy trắng vì đây là “chất liệu thiêng liêng” trong tín ngưỡng Shinto. Tác phẩm của cô cực kỳ chi tiết, cắt giấy để lộ ra cửa sổ lâu đài, những ngôi sao trên bầu trời đêm, hay dòng dung nham đang trào ra từ núi lửa. Các tác phẩm của cô có nhiều lớp – nhiều chiều thị giác trong thế giới cô tưởng tượng ra. Một số tác phẩm lớn đến mức có thể bước vào được, như cuốn người xem vào một câu chuyện hoàn toàn khác, luôn tràn ngập sắc trắng.
2. Nahoko Kojima
Là một nghệ nhân kirie được công nhận toàn cầu, Nahoko Kojima đã tái hiện nghệ thuật cắt giấy phẳng truyền thống thành những tác phẩm mang tính điêu khắc quy mô lớn, lấy cảm hứng từ ký ức thời thơ ấu khi nằm giữa đồng cỏ, ngắm nhìn những chiếc bóng đổi thay liên tục do hoa lay động tạo nên.
Những tác phẩm khổng lồ của cô thường được treo lơ lửng giữa không trung, khiến người xem phải di chuyển xung quanh để quan sát sự thay đổi của ánh sáng và góc nhìn.
Năm 2015, cô hợp tác với Bulgari trong chiến dịch “Bridal Art Luxury” – nơi hình ảnh chim bồ câu đang bay và trái tim đan xen trong lông vũ được triển lãm tại 90 cửa hàng Bulgari khắp châu Á.
Tác phẩm tham vọng nhất của cô đến nay là “Shiro”, một con cá voi xanh tái hiện theo kích thước thật, được làm hoàn toàn từ hai tờ giấy washi. Kojima tự tay cắt và lắp ráp, mất gần một năm để hoàn thiện trước khi ra mắt tại Bangkok năm 2018.
3. Katsumi Hayakawa
Katsumi Hayakawa tham gia vào quá trình “xây dựng thế giới” thông qua kirie – với các thiết kế cắt giấy mô phỏng cảnh quan kiến trúc. Anh tạo ra các tòa nhà, thành phố, và những tác phẩm điêu khắc của một thế giới thu nhỏ, tất cả đều được cắt tay và dán thủ công.
“Thật khó để diễn tả những gì tôi làm bằng lời,” Hayakawa nói. “Tôi luôn đánh mất chính mình trong quá trình đó.”
Điều thú vị là việc “lạc lối” ấy lại chính là bản chất của nghệ thuật của anh. Quy mô và sự lặp lại trong hình ảnh thành phố cho người xem cái nhìn thoáng qua về một quá trình dài và quanh co. Ta có thể tưởng tượng mình đang đi dạo giữa các con phố giấy – và bị cuốn vào sự dày đặc và chân thực mà nó mang lại.
4. Masayo Fukuda
Nghệ thuật kirie vươn lên tầm cao mới vào tháng 12 năm 2018 khi tác phẩm hình bạch tuộc siêu chi tiết của Masayo Fukuda trở nên viral toàn cầu sau khi cô công bố trên Twitter chính thức.
Được tạo ra từ một tờ giấy A2, “Umidako” ban đầu nhìn như tranh vẽ màu, nhưng khi nhấc khỏi nền đen, sự tinh xảo trong từng chi tiết nhỏ khiến người xem phải sững sờ.
Sinh vật sống là chủ đề nổi bật trong gallery của cô, với cả chân dung và các loài cá, tất cả đều chi tiết đến mức gần như không tưởng. Mỗi tác phẩm bắt đầu bằng bản vẽ phác cực chi tiết, sau đó Fukuda dùng dao rọc giấy chính xác cao để cắt ra hình cuối cùng.
Là nghệ sĩ kirie có 25 năm kinh nghiệm, cô xem “Umidako” là tác phẩm xuất sắc nhất của năm 2018 – điều đó chắc chắn hứa hẹn những kiệt tác choáng ngợp hơn nữa trong tương lai!
5. Yuken Teruya
Yuken Teruya cắt giấy từ những nguồn gốc nguyên bản – tạo nên vườn cây giấy mọc lên từ các vật dụng đời thường như: báo chí, túi mua sắm cao cấp.
Tác phẩm của anh mang lại cảm giác vừa rậm rạp, vừa riêng tư. Trong triển lãm báo chí tập thể Minding My Own Business, một trong 11 tờ báo có hình ảnh một nạn nhân sống sót sau tấn công tình dục. Những bông hoa giấy mọc xung quanh như che chở cô, tạo bóng mát, như một sự bảo vệ dịu dàng khỏi ánh nhìn soi mói.
Bằng cách sử dụng những vật liệu xã hội như báo hoặc túi mua hàng, Yuken đưa kirie lên một cấp độ mới – nơi nghệ thuật không chỉ tồn tại mà còn tương tác với vật chất, tư tưởng, và xã hội quanh ta.
6. Kako Ueda
Sinh ra ở Tokyo những năm 1960, hiện sống tại New York, Kako Ueda là nghệ sĩ kirie kết hợp cả tranh ghép và hội họa.
Cô mô tả phong cách của mình là “dao động giữa hình tượng và trừu tượng.” Ueda yêu thích cái cách mà việc cắt giấy tạo ra **một đối tượng vừa không hoàn toàn là 2D, cũng chẳng hẳn là 3D – một thứ nằm giữa”.
Là nghệ sĩ đương đại có phong cách rất ý thức và có tính hình tượng cao, Ueda thỉnh thoảng đề cập thẳng đến hành động cắt giấy như một chủ đề – cố gắng vượt qua mọi giới hạn về hình thức và cảm giác của kirie.
Với cô, kirie không có quy tắc ràng buộc – và chính sự cá nhân hóa rõ ràng đó đã tạo nên dấu ấn không thể nhầm lẫn.
7. Yuko Yamamoto
Yuko Yamamoto là một nghệ sĩ đa ngành. Ngoài vẽ minh họa, màu nước và nhiều hình thức nghệ thuật khác, cô còn khám phá nghệ thuật cắt giấy – nhưng tập trung vào một chủ đề duy nhất: cây cỏ, thực vật.
Những tác phẩm cắt giấy màu đỏ và trắng trên trang web của cô trông thanh nhã và đầy đặn. Chúng có vẻ cứng cáp nhưng lại rất tinh tế. Lướt qua blog của cô (blog/funnny up), người ta cảm nhận được một nghệ sĩ mê đắm vẻ đẹp đời thường: hoa rơi, gió cuốn lá, “tôi thấy nhẹ nhõm khi sáng sớm có mưa” – hay cả những điều kỳ diệu, như việc cô kể chuyện cứu một chú mèo con trong cơn bão.
