Nhắc lại Kirie
Từ “kirie” (切絵) ghép từ hai chữ Hán: 切 (kiri) nghĩa là “cắt”, và 絵 (e) nghĩa là “tranh”. Nghệ thuật tạo hình bằng cách cắt giấy bắt đầu phát triển tại Nhật Bản vào thế kỷ thứ 7, được du nhập từ Trung Hoa. Sự phong phú của giấy washi bền chắc (xem thêm bài “Tất cả những điều bạn cần biết về giấy washi”) cho phép các nghệ sĩ Nhật đưa nghệ thuật này phát triển thành một hình thức khác biệt – cuối cùng trở thành một loại hình nghệ thuật biểu diễn vào thế kỷ 17.
Trong thời kỳ Edo, nghệ thuật này được gọi là kamikiri (nghĩa đơn giản là “cắt giấy”), được biểu diễn trực tiếp trước khán giả với nhạc nền đi kèm. Các nghệ nhân sẽ nhận yêu cầu và nhanh chóng biến tờ giấy thành hình cắt theo yêu cầu khán giả.
Ngày nay, kirie hiện đại, dù không sôi động như kamikiri cổ điển, vẫn đầy mê hoặc. Dù tác phẩm hoàn thiện nhỏ hay hoành tráng, quy trình và dụng cụ của kirie vẫn giữ nguyên bản chất: một vật sắc nhọn khéo léo cắt dần từng phần của một tờ giấy – có thể chỉ mất vài phút, hoặc cũng có thể kéo dài hàng tháng trời.
14 nghệ sĩ cắt giấy Nhật Bản dưới đây đã cách tân kirie bằng tư duy đương đại, thể hiện rõ khả năng biến hóa và sự đa dạng của nghệ thuật cắt giấy Nhật Bản.
Phần 1: Xem ở đây.
8. Shu Kubo
Shu Kubo là nghệ sĩ kirie kết hợp đa phương tiện, có nền tảng từ kiến trúc. Anh thường xuyên tổ chức các buổi giao lưu văn hóa và hội thảo tại châu Âu, châu Á và Bắc Mỹ.
Dự án tiêu biểu của anh là series “Across the Border: Japonism of Kirie”, nhằm kết nối văn hóa và tập tục Nhật Bản với thế giới – lấy cảm hứng từ trải nghiệm cá nhân về trận động đất Kobe năm 1995.
Sự nghiệp của Kubo bắt đầu từ năm 1977 với một cuộc triển lãm đầu tay thu hút sự chú ý trong nước. Sau một thời gian sống ở Tây Ban Nha, anh phát triển phong cách kirie kết hợp giấy washi, sơn, acrylic, vải, cát và nhiều chất liệu khác – để tạo nên phong cảnh đô thị và thiên nhiên Nhật Bản.
Phong cách độc đáo này đã giúp anh hợp tác với Japan Post và hãng bia Asahi.
9. Nami Sakashita
Dòng giới thiệu trên Twitter của nghệ sĩ Nami Sakashita chỉ đơn giản là: “Tôi làm kirie.” Trên trang cá nhân, ta dễ dàng tìm thấy nhiều hình cắt động vật – như một con hổ với phần lông tỉ mỉ, hay một con ngựa vằn đầy chi tiết.
Cô cũng cắt ra các ký tự ngôn ngữ như hiragana và kanji – giống như được lấy từ một cuốn sổ tay nào đó, có thể là một bài luận hoặc nhật ký. Mỗi ký tự đều nằm trong khung vuông, như vở tập viết.
Sakashita chia sẻ mình quan tâm đến “chi tiết của kanji”, điều đó cũng thể hiện qua những bức chân dung động vật đầy cảm giác như thể chúng mềm mại khi chạm vào.
10. Kanako Abe
Kanako Abe cắt tác phẩm từ một tờ giấy duy nhất. Trước khi bắt đầu, cô phác họa ý tưởng bằng bút chì. Nhưng một khi quá trình cắt bắt đầu, không còn chỗ để sửa đổi.
“Tôi phải nghĩ ra các họa tiết phù hợp, kiểm soát khoảng trống âm (negative space), và đảm bảo mọi đường cắt đều nối liền nhau để tác phẩm không bị rơi rụng khi hoàn thiện,” cô chia sẻ.
Giới hạn chỉ dùng một tờ giấy khiến hình ảnh hiện ra như một bóng dáng được khắc tạc từ quá trình thiền định.
Tác phẩm của cô thường là chân dung trẻ em, sinh vật biển, và cả những khung cảnh được lồng ghép lên hình dáng con người, tạo nên hiệu ứng chồng lớp giữa hình ảnh và ý tưởng.
11. Hina Aoyama
Hina Aoyama kết hợp kirie – nghệ thuật có nguồn gốc Trung Hoa – với nghệ thuật cắt giấy Thụy Sĩ Scherenschnitte.
Các tác phẩm ren giấy mang phong cách cổ tích đặc trưng của cô thu hút sự chú ý kể từ khi đoạt giải tại Triển lãm Tam niên Nghệ thuật Giấy Quốc tế năm 2008.
Ngoài ra, cô cũng là tác giả nhiều sách hướng dẫn kirie, trong đó có cả các thiết kế lấy cảm hứng từ Disney. Tác phẩm của cô được trưng bày rộng khắp Nhật Bản và thế giới.
Từ tháng 3 năm 2019, tác phẩm của Aoyama còn xuất hiện trên bộ sản phẩm chăm sóc da phiên bản giới hạn của thương hiệu Nhật Evita.
12. Sachiko Abe
Tác phẩm trình diễn nổi tiếng của Sachiko Abe có tên Cut Paper là tổ hợp nhiều tờ giấy A4 biến thành chiếc váy trắng tinh tế, mà cô mặc lên chính mình.
Là nghệ sĩ đa phương tiện, Abe không giới hạn bản thân ở một chất liệu duy nhất, nhưng trình diễn là hình thức thường xuất hiện trong tác phẩm của cô.
Với kirie, điều cô quan tâm không chỉ là kết quả cuối cùng, mà là chính hành động cắt – và mong khán giả cũng tập trung vào điều đó.
Abe phát hiện ra giá trị thiền định trong việc cắt giấy khi còn ở viện điều trị tâm thần. Trong vai trò nghệ sĩ, cô xé giấy trước khán giả để tái hiện quy trình tỉ mỉ, nhẹ nhàng, mang tính chữa lành.
“Dù mang tính cá nhân, Cut Papers là một thực hành cần thiết để tôi định hình mối quan hệ với thế giới bên ngoài,” cô nói.
13. Akira Nagaya
Đại diện cho một cực đoan khác trong kirie, Akira Nagaya là nghệ sĩ tự học, lấy cảm hứng từ công việc trang trí món ăn bằng lá tre (sasabaran) thời còn làm tại nhà hàng.
Series “Ito” (Sợi chỉ) của anh cực kỳ nổi bật: các đường cắt được gọt mỏng đến mức chỉ còn bằng sợi chỉ, tạo cảm giác như một bản vẽ phác đầy ngẫu hứng – nhưng thực tế lại là công phu tuyệt đối.
Gallery của anh gồm hai bộ lớn:
- Wa – gồm các tác phẩm lấy cảm hứng từ Nhật như diễn viên kabuki, tranh in gỗ của Hokusai, biểu tượng Phật giáo, và chữ kanji.
- You – gồm các cảnh thiên nhiên sống động: bướm bay, chim cánh cụt đi hàng, đàn cá vàng tung tăng.
Đáng yêu không kém là series “Post-It”, nơi anh biến giấy ghi chú thành những nhân vật động vật và hình ảnh đáng yêu.
14. Erica
Erica (Twitter: @Erica_kirie) là nghệ sĩ kirie hiện đại, biến cắt giấy thành một thực hành gắn liền với địa điểm.
Cô thường giơ tác phẩm kirie lên trước phong cảnh thiên nhiên, rồi chụp lại khoảnh khắc – khiến bầu trời, cây cối, hay hoa lá hiện lên trong khoảng trống bị cắt ra.
Sự kết hợp giữa cảnh thật và nhân vật manga hiện đại trong cắt giấy của cô tạo nên chiều sâu và ý nghĩa cho bức ảnh.
Erica thường chọn màu sắc rực rỡ để hiện ra qua phần bị cắt, và có vẻ như các nhân vật của cô đang tận hưởng những khoảnh khắc nhẹ nhàng, vui tươi – như thể đang trải nghiệm niềm vui sống giữa thế giới thật.
