Trong văn hóa Việt Nam, những câu nói như “Thơm mẹ một cái rồi mẹ cho kẹo” hay “Ôm bà một cái rồi bà cho tiền lì xì” được xem như những lời yêu thương ngọt ngào. Nhưng ít ai nhận ra rằng, đằng sau những lời nói tưởng như vô hại ấy lại chứa đựng một thông điệp đầy rủi ro: dạy trẻ đánh đổi cơ thể lấy sự hài lòng hoặc phần thưởng từ người khác. Vậy làm sao để chúng ta thay đổi cách giáo dục này và giúp trẻ học cách bảo vệ ranh giới cá nhân?
1. Một thói quen rất Việt, nhưng đầy rủi ro
Người lớn Việt Nam thường coi việc “thơm mẹ một cái”, “ôm bà một cái”, “nựng chú một cái đi” là hành động thể hiện yêu thương. Để “khuyến khích” trẻ, chúng ta hay kèm thêm phần thưởng:
- “Thơm mẹ một cái rồi mẹ cho kẹo”
- “Ôm bà một cái rồi bà cho tiền lì xì”
- “Ngồi vào lòng chú một chút thôi rồi chú cho đồ chơi”
Thoạt nghe, đây là những lời dỗ ngọt dễ thương. Nhưng nếu nhìn sâu hơn, đó là hành vi dạy trẻ đánh đổi cơ thể để đổi lấy sự yêu thích hoặc phần thưởng từ người khác. Và điều nguy hiểm là trẻ bắt đầu hiểu rằng, việc mình không muốn cũng có thể bị “thuyết phục” – nếu đủ lợi ích hoặc đủ áp lực cảm xúc.
2. Trẻ em có quyền nói KHÔNG
Trẻ em không phải là người lớn thu nhỏ. Con chưa biết cách phân biệt đâu là yêu thương, đâu là xâm phạm. Nếu người lớn không giúp con giữ ranh giới với cả những hành vi “có vẻ yêu thương”, con sẽ không thể nhận ra khi nào mình đang bị lợi dụng, và sẽ không biết cách bảo vệ mình.
Một đứa trẻ được dạy rằng:
- “Khi con nói KHÔNG, người khác phải tôn trọng.”
sẽ lớn lên thành một người biết ranh giới, biết tự vệ và không dễ rơi vào các mối quan hệ độc hại.
3. Đừng làm trẻ thấy có lỗi khi nói KHÔNG
Có những người lớn, khi bị con từ chối thơm – sẽ giả vờ buồn: “Ơ… mẹ buồn quá… con không thương mẹ nữa à?”
Nhưng chính điều đó dạy con rằng:
- “Nếu từ chối, con sẽ làm người khác buồn.”
- “Con phải chịu đựng một chút để người lớn vui.”
Đây chính là hạt giống của tâm lý cam chịu trong rất nhiều người lớn hôm nay: không biết nói không, không dám từ chối, sợ làm người khác buồn, sợ bị coi là vô ơn – dù bản thân rất không thoải mái.
4. Yêu thương thật sự không cần đánh đổi
Thay vì nói: “Thơm mẹ một cái rồi mẹ cho”, hãy thử:
- “Con muốn thơm mẹ không? Nếu con không muốn cũng không sao. Mẹ vẫn yêu con như thường.”
- “Con muốn ngồi riêng hay ôm mẹ? Con quyết định nhé.”
- “Mẹ nhớ con lắm, nhưng nếu con không muốn ôm thì mẹ đợi lúc con sẵn sàng.”
Đó là cách chúng ta xây ranh giới mà không xây tường lạnh lùng, dạy con biết cách tôn trọng bản thân – trong khi vẫn được bao bọc bằng yêu thương.
5. Lời kết: Quyền nói ‘Không’ – Hành trang bảo vệ bản thân
Nếu người lớn không tôn trọng, con sẽ học cách tắt tiếng của chính mình. Vì vậy, hãy dạy con rằng:
- Con có quyền nói ‘Không’.
- Con có thể từ chối và người khác phải tôn trọng điều đó.
- Không ai – kể cả người lớn – có quyền chạm vào cơ thể của con khi con không đồng ý.
Dạy trẻ biết nói ‘Không’ không phải là dạy con thô lỗ, mà là trao cho con quyền tự vệ và bảo vệ sự thoải mái của chính mình. Đó chính là yêu thương thật sự.
